Phẩm Chánh Đạo: Tích Đại Phú Thương

“Idha vassaṃ vasissāmi
Idha hemantagimhisu
Iti bālo visinteti
Antarāyaṃ na bujjhati”.

“Mùa mưa ta ở đây
Đông, Hạ cũng ở đây
Người ngu tâm tưởng vậy
Không tự giác hiểm nguy”.

Pháp Cú nầy, Đức Bổn Sư đã thuyết tại Jetavana, đề cập đến ông phú thương Mahādhana.

Tương truyền rằng: Đại phú thương nầy cho chất đầy 500 cỗ xe bò vật dụng như vải nhuộm vàng, đỏ… từ thành Bārāṇasī đi buôn bán. Trên đường trở về thành Sāvatthī, khi đi đến bờ sông, ông nghĩ thầm: “Ngày mai ta sẽ sang sông”.

Ông cho mở bò, dừng xe tại nơi ấy. Ban đêm trời bỗng nổi giông to bão lớn suốt cả bảy ngày, nước sông dâng cao. Dân chúng trong thành mở lễ hội vui chơi, thế là số vải đỏ, vàng không có dịp bày ra bán. Ông lái buôn thầm nghĩ: “Ta từ phương xa đến đây, nếu trở về thì phí mất nhiều ngày. Chi bằng ta hãy lưu lại nơi nầy cả mùa mưa, mùa lạnh và mùa nóng. Vừa làm công việc của ta, vừa bán các hàng vải nầy”.

Đức Bổn Sư đang đi khất thực trong thành Sāvatthī, biết được tâm của người thương buôn nên Ngài mỉm cười. Đại Đức Ānanda thấy lạ liền bạch hỏi Ngài về lí do sự mỉm cười. Ngài hỏi rằng:

– Nầy Ānanda! Thầy có thấy người thương buôn nầy chăng?

– Bạch Ngài! Có.

– Vì không biết có sự tai hại đến sinh mạng của mình, nên ông ta quyết định ở lại nơi nầy trọn năm để bán hàng hóa.

– Bạch Ngài! Ông ta gặp tai nạn gì?

– Phải! Nầy Ānanda! Ông ta chỉ còn sống được bảy ngày nữa thôi, rồi ông ta sẽ chết.

Tiếp theo, Đức Thế Tôn thuyết lên kệ ngôn rằng:
“Ajjeva kiccaṃ ātappaṃ
Kojaññā maranaṃ suve
Nahino savigarantena
Mahāsenena maccunā
Taṃ ve bhaddekarattoti
Santo ācikkhate munīti”.
(Hãy gấp rút làm việc phải làm trong ngày hôm nay. Ai đâu biết ngày mai tử thần có thể đến. Vì chúng ta chưa chiến đấu với Tử thần và đội hùng binh của nó? Hạnh phúc thay! Người hằng tinh cần ngày đêm như vậy không biết mệt mỏi. Dầu người chỉ sống một đêm thôi. Bậc Tịnh giả đã tuyên bố như thế).

– Bạch Ngài! Xin Ngài cho phép con báo cho ông ta biết.

– Lành thay! Nầy Ānanda! Thầy cứ đi tự do.

Đại Đức đi đến vòng rào xe bò và trì bình nơi ấy, người lái buôn cúng dường vật thực đến Đại Đức. Đại Đức hỏi ông ta rằng:

– Ông còn định ở đây bao lâu nữa?

– Bạch Ngài! Con từ phương xa đến, nếu con quay về thì phí thời giờ, bất tiện lắm. Con sẽ lưu lại đây trọn năm nay và chừng nào con bán hết hàng hóa rồi con mới ra đi.

– Nầy thiện nam, cho dầu là phút lâm chung cũng khó biết được. Ông nên tinh cần mới được.

– Bạch Ngài! Chắc có tai nạn gì cho con chăng?

– Phải, nầy thiện nam, ông chỉ còn sống thêm bảy ngày nữa mà thôi.

Sanh tâm kinh cảm, ông lái buôn cung thỉnh Tỳ khưu có Đức Phật là vị Thượng Thủ đến thọ trai thực suốt cả bảy ngày liền, rồi rước bát Đức Thế Tôn, thỉnh cầu Ngài ban phúc. Ngài tùy hỷ bằng những lời rằng:

– Nầy cận sự nam! Bậc hiền trí không bao giờ nghĩ rằng: Ta sẽ ở đây trọn cả mùa mưa, mùa lạnh và mùa nóng. Ta sẽ làm công việc nầy, công việc kia. Trái lại, vị ấy hằng quán tưởng rằng: “Phút lâm chung của mình”.

Rồi Đức Thế Tôn ngâm kệ ngôn rằng:

“Idha vassaṃ vasissāmi
Idha hemantagimhisu
Iti bālo visinteti
Antarāyaṃ na bujjhati”.

“Mùa mưa ta ở đây
Đông, Hạ cũng ở đây
Người ngu tâm tưởng vậy
Không tự giác hiểm nguy”.

CHÚ GIẢI:
Idha vassaṃ: Trong chỗ nầy ta sẽ kiết hạ an cư trong bốn tháng, vừa làm việc nầy, vừa làm việc nọ.

Hemantagimhisu: Trong bốn tháng lạnh và bốn tháng nóng, ta sẽ ở đây làm việc nầy, việc nọ. Kẻ ngu cứ nghĩ như vậy, chớ không hiểu biết sự lợi ích hiện tại và vị lai.

Antarāya: Không biết trước giờ lâm chung của mình. Như ta sẽ chết tại một địa điểm nào, vào thời nào, ở xứ nào, chừng tuổi nào… Cuối thời Pháp, lái buôn chứng đắc quả Tu Đà Hườn. Thính chúng câu hội hưởng được sự lợi ích của thời Pháp.

Thương nhân theo tiễn chân Đức Phật, khi quay trở lại, ông kêu:

– Tôi nhức đầu quá. Rồi ông lên giường nằm và mệnh chung, tái sanh về cõi Tusitā.

Dịch Giả Cẩn Đề
Điều cần hãy gấp rút làm đi,
Chớ để dây dưa trễ hạn kỳ,
Ai chắc ngày mai ta vẫn sống,
Hay là chết đọa xuống A Tỳ,
Phú thương định ở trọn năm nay,
Khi biết mình còn sống bảy ngày,
Lật đật cúng dường luôn một thất,
Vãng sanh Đâu Suất cũng là may.
DỨT TÍCH ĐẠI PHÚ THƯƠNG