Chú Giải Kinh Pháp Cú Quyển III

Phẩm Phật Đà: Tích Câu Hỏi Trưởng Lão Ānanda

“Dullabho purisājañño,
Na so sabbattha jāyati;
Yattha so jāyati dhīro,
Taṃ kulaṃ sukhamedhati”.

“Khó gặp bậc thánh nhơn,
Không phải đâu cũng có.
Chỗ nào bậc trí sanh,
Gia đình tất an lạc”.

Khi Đức Thế Tôn ngự tại Jetavana, đề cập đến các câu hỏi của Đại đức Ānanda, Ngài thuyết lên kệ ngôn nầy. Được nghe rằng: Một hôm, Trưởng Lão Ānanda ngồi trên chỗ ngồi ban ngày, khởi lên sự suy nghĩ rằng:

– Bậc Đạo Sư phán dạy rằng: Voi thuần chủng thì sanh vào dòng Chaddanta hay Uposatha, ngựa thuần chủng thì sanh vào dòng Sindhava hay dòng Valāhaka, bò thuần chủng thì sanh vào dòng Dakkhināpathajampada… Đó là Ngài nói đến sanh chủng của những chúng sanh cao quý là voi thuần chủng… Còn Bậc Đại Nhân thì sanh vào dòng nào nhỉ?

Rồi Trưởng Lão đi vào Yết Kiến Bậc Đạo Sư, đảnh lễ Ngài, Bạch hỏi về vấn đề đấy. Đức Thế Tôn phán rằng:

– Nầy Ānanda! Bậc Đại Nhân không sanh cùng khắp, mà chỉ giáng sanh vào miền trung tâm (thế giới). Nơi có chu vi là 300 do tuần đường kính, rộng 900 do tuần.

Khi tái sanh thì không sanh vào gia tộc có dòng dõi thấp kém, thường chỉ sanh vào dòng cao quý nhất trong thời ấy như là dòng Hoàng Gia hay là dòng Bà la môn cao thượng. Rồi Ngài thuyết lên kệ ngôn rằng:

“Dullabho purisājañño,
Na so sabbattha jāyati;
Yattha so jāyati dhīro,
Taṃ kulaṃ sukhamedhati”.

“Khó gặp bậc thánh nhơn,
Không phải đâu cũng có.
Chỗ nào bậc trí sanh,
Gia đình tất an lạc”.

193. Khó tìm được hạng người trí tuệ cao siêu. Người như thế không sanh ra tại nơi nào. Nơi nào có người thiện trí đản sanh, gia đình ấy dồi dào hạnh phúc.

CHÚ GIẢI:

Dullabho: nghĩa là Bậc Đại Nhân là người khó tìm, giống như voi thuần chủng… Bậc Đại Nhân không sanh ra nơi cùng khắp, tức là nơi biên địa hay trong gia tộc dòng hạ liệt, mà chỉ sanh vào trong gia tộc thuộc dòng Bà la môn cao quý hay dòng sát Đế lỵ là giai cấp cao quý nhất đương thời, là nơi tôn kính, nhận lãnh sự đảnh lễ của đại chúng, chỉ sanh nơi trung tâm địa cầu mà thôi.

Bậc Đại Nhân, tức là bậc đại trí tuệ tột cùng, nghĩa là Bậc Chánh Đẳng Giác khi tái sanh như vậy, thường sanh vào gia tộc nào thì gia tộc ấy hằng được sự an lạc dồi dào. Dứt Pháp thoại nhiều người chứng đạt Thánh Quả.

Dịch Giả Cẩn Đề
Phật dạy nơi sanh thú các nòi
Kể từ ngựa đến bò, voi…
Nhưng chưa giải chỗ sanh người tốt,
Xin Phật từ bi giải rạch ròi!
Phật đáp theo lời đã hỏi han:
Thánh nhân xuất hiện ở trần gian,
Chỉ trong một xứ miền Trung Ấn,
Dòng dõi vua, quan, cấp quý sang!
Rất khó tao phùng bậc thánh nhân,
Khác chi gặp gỡ vật cam trân,
Nơi nào kẻ trí sanh, nơi đó,
Hạnh phúc gia đình đủ thập phân.
DỨT TÍCH CÂU HỎI CỦA TRƯỞNG LÃO ĀNANDA