Tỳ-khưu-ni Subhā

(Người cho con mắt đẹp)

Vốn là con gái của một bà-la-môn danh giá nổi tiếng ở kinh thành Rājagaha (Vương Xá), vì có thân hình và tay chân rất đẹp nên nàng có tên là Subhā (người đẹp)1.

Khi bậc Đạo sư ở Jetavana (Trúc Lâm), nàng hay đi nghe pháp nên có đức tin và trở thành một cận sự nữ. Càng nghe pháp chừng nào, nàng càng thấm thía sự mong manh của kiếp người, thấy sự nguy hiểm trong các dục và chỉ mong sự an tịnh trong đời sống viễn ly. Do vậy, nàng đã xuất gia với trưởng lão ni Gotamī, được hướng dẫn thiền quán, không lâu sau nàng đắc quả Bất lai.

1 Ghi theo “Subhā ở rừng xoài Jīvaka (Therī,150)

Hôm kia, sau khi trì bình khất thực, ngọ trai xong, tỳ- khưu-ni Subhā đi vào rừng xoài của thần y Jīvaka để nghỉ trưa. Trên con đường vắng, chợt một chàng trai du côn, du đãng thấy nàng đi một mình nên chận lại và trân tráo đòi thỏa mãn dục lạc. Tỳ-khưu-ni Subhā đã giảng dạy cho tên thanh niên hư hỏng một bài học về sự nguy hiểm của các dục, về sự an tịnh của đời sống viễn ly. Nói gì thì nói, lời nàng chỉ như nước đổ đầu vịt, thanh niên cứ đòi thỏa mãn cơn khát dục của mình cho bằng được.

Không biết sao hơn, tỳ-khưu-ni Subhā bèn hỏi lý do tại sao cứ khăng khăng đòi hỏi vô lý khi nàng đã xuất gia, sống đời vô dục. Thanh niên bảo là vì nàng đẹp quá, không cầm lòng được. Tỳ-khưu-ni Subhā bèn hỏi là đẹp ở chỗ nào? Thanh niên bảo là đôi mắt cô đẹp quá!

Tỳ-khưu-ni Subhā bèn móc một con mắt, trao cho chàng thanh niên rồi nói: “Đây là con mắt mà ngươi bảo là đẹp, ngươi hãy lấy đi; còn đối với ta nó là con mắt có tội!” Chàng thanh niên sợ hãi quá, khủng khiếp quá và xin nàng xá lỗi cho.

Tỳ-khưu-ni Subhā sau đó gặp đức Phật, do thần thông lực của ngài và còn do tâm xuất ly quá vi diệu của nàng mà con mắt khuyết được trở lại như cũ.

Bậc Đạo sư biết được tâm trạng, căn duyên và trình độ của nàng nên ngài đã giáo giới những điều cần thiết. Tỳ-khưu-ni Subhā cố trấn giữ sự hỷ lạc dâng đầy khắp cả người, phát triển thiền quán, chứng được quả vị A-la-hán1, với hiểu biết ý nghĩa và hiểu biết về pháp2. Sau thời gian an trú niềm vui siêu thế, nghĩ đến những gì đã chứng được nàng nói lên câu chuyện của nàng với chàng thanh niên du đãng bằng những bài kệ; và các vị kết tập sư đã thuật lại như sau:

– Nơi khu rừng xoài của thần y Jīvaka. Có cây xanh, bóng mát. Có suối hát, lá reo. Có bềnh bồng hương và bồng bềnh nắng ấm. Có tỳ-khưu-ni Subhā. Một vị thánh A-na-hàm. Dung nghi dịu dàng. Từng bước đi nhàn thoát, thảnh thơi. Hướng đến khu vườn. Một trú xứ tuyệt vời. Để thọ hưởng lạc thiền, lạc quả. Bất chợt có con trai người thợ bạc. Tướng mạo bảnh chọe, đẹp trai. Du gót lang thang. Nổi tiếng điếm đàng. Du côn, du đãng. Thấy nàng, hắn bèn ngáng đường chận lại. Cất lời sàm sỡ. Chọc ghẹo Thánh ni!

Nàng đưa đôi mắt dịu hiền, cất tiếng hỏi: Này! Ta có gì sái quấy (aparāddhaṃ)

Ta có gì lầm lỗi

Ta có gì không phải

Đã xúc phạm đến ngươi

Mà ngươi lại chận đường ta

Một nữ Ni phạm hạnh

Thật chẳng thích hợp chút nào

1 Theo “Dictionary Pāḷi Proper Names”.

2 Cách nói khác về Tứ vô ngại giải.

Chẳng phải lẽ chút nào

Khi mà một người đàn ông

Lại đụng đến một người nữ xuất gia Đã lựa chọn con đường rời xa các dục Con đường trong sạch

Con đường thiêng liêng

Con đường không chút bợn nhơ

(anaṅgaṇaṃ)1

Sao ngươi dám cản đường ta

Kẻ đã viễn ly sắc dục

Tâm ta thật thanh tịnh

Tâm ngươi không thanh tịnh

Ngươi đầy tham, đầy uế

Ta không tham, không uế!

Chàng trai con người thợ kim hoàn nghe vậy, cất lời tán tỉnh say sưa:

Ôi! Nàng trẻ trung và xinh đẹp xiết bao! Sao lại phải xuất gia

Xuất gia làm gì cho uổng phí

Hãy quẳng áo cà-sa đi Và hãy đến đây cùng ta Vào cánh rừng trổ đầy hoa Mà tha hồ vui chơi dục lạc Nàng có thấy không

1 Những ghi chú và những phóng tác này là dựa theo “Chú giải Trưởng Lão Ni Kệ” của William Pruit, bản Việt ngữ của tỳ-khưu Siêu Minh -NXB tổng hợp Tp. HCM, phát hành năm 2008.

Cây cối tỏa hương thơm

Ngạt ngào khắp mọi nơi

Chỉ cần một cơn gió nhẹ thoảng qua

Là đất trời tràn ngập phấn hoa Báo hiệu mùa xuân bắt đầu (paṭhama-vasanto)

Là mùa của hạnh phúc

Là mùa của giao hoan dục lạc! Nàng có nghe không

Từng mầm cây, ngọn lá Đều cất tiếng thì thầm Hoặc hát ca vui sướng Dâng tràn bao cảm xúc

Thế mà nàng lại thui thủi một mình

Lặng lẽ đi vào rừng Không có bạn đồng hành Thì lấy gì làm thích thú? Nàng có biết không

Rừng là nơi thanh vắng Là nơi đầy kinh sợ Những bầy thú rình mồi

Chúng thường xuyên lui tới

Nào cọp, nào beo, nào sư tử

Lại còn những con voi cái động dục

Rống lên gọi đực

Khiếp đảm, kinh hoàng! Nàng có biết không

Nàng là con búp bê vàng chói

Nàng là tiên nữ vườn trời

Độc nhất vô nhị

Tuyệt mỹ trên thế gian Nàng đắp lụa Kāsi Mượt mà, bóng loáng Duyên dáng, dịu dàng Ta sống nô lệ nàng

Ta sẽ ngoan ngoãn phục dịch nàng

(vasānugo)

Không người nữ trên đời Không một sanh loại nào Mà ta yêu hơn nàng

Hỡi nàng mắt dịu hiền

Như mắt Kinnarī đa tình, quyến rũ

Nếu nàng theo lời ta

Sẽ sống tràn đầy hạnh phúc Nơi một trú cư lộng lẫy Trong tòa lâu đài rực rỡ (pāsāda-vimāna-vāsinī)

Có sự phục vụ ân cần

Của người hầu, thị nữ Nàng khoác lụa mịn Kāsi Có vòng hoa, bôi sáp đỏ Ta làm nhiều trang sức Bằng châu báu ngọc ngà

Nhiều kiểu dáng phong phú và sang quý

Rồi nàng leo lên giường hoa

Gỗ chiên đàn, lõi thơm

(candana-maṇḍa-sara-gandhikaṃ)

Che màn đẹp tinh sạch Có chăn mềm lông ngỗng Trải nệm lông cừu dài

Nàng như một búp sen xanh vươn lên từ nước

Chưa đụng tới bởi một người đàn ông nào

(a-manussa-sevitaṃ)

Bởi lẽ chỉ để dành cho thần linh

Chẳng có ai dám thưởng ngoạn

Nếu nàng sống phạm hạnh như vậy

Một cuộc đời giới đức như thế

Cũng tương tự như búp sen xanh kia

Chưa ai được thưởng thức

Tứ chi, thân thể nàng Rồi sẽ trải qua thời gian Yếu đau và già lão

Thì quả thật là vô ích!

Nghe chàng trai ca ngợi, tán thán sắc đẹp nàng. Câu chữ như xoa dầu. Miệng lưỡi như bôi mỡ. Nàng bèn đáp rằng:

Này hỡi chàng trai

Ở đây là cái gì

Nơi cái thân thể này

Mà ngươi xem là tuyệt diệu

Ta chỉ thấy lông và tóc La liệt nơi bãi tha ma Thối tha và ghê tởm

Cái xác chết tan rữa

Ruồi nhặng và sâu kiến Vậy ngươi thấy cái gì Ngươi thấy đẹp chỗ nào Nơi cái thân hôi hám này Khi ngươi thốt ra lời

Si mê, vô ý thức

Tán dương sắc đẹp ta?

Khi được hỏi vậy. Chàng trai con người thợ bạc chú mục và đăm đăm nhìn nàng. Quả thật dù nàng không trang điểm. Mái tóc thanh xuân đã cắt bỏ đi rồi. Nhưng mà sao nàng lại tuyệt đẹp đến thế. Chỉ cái liếc mắt đầu tiên nhìn nàng. Chàng trai đã phải lòng rồi. Và yêu một cách thiết tha. Một cách say đắm. Bây giờ, rõ ràng là chàng trai bị hớp hồn bởi đôi mắt, bởi ánh mắt. Nên hắn đáp:

Chính đôi mắt nàng

Trông tựa như mắt thỏ (tūri) Trông tựa như mắt nai Trông tựa như mắt gà mái

Chỉ nhìn thấy đôi mắt ấy thôi

Dục lạc ta tăng trưởng

Ham muốn lại dâng trào!

Ôi! Con mắt nơi gương mặt nàng

Sáng chói như vàng ròng Sánh tựa búp sen xanh Vô uế, vô tỳ vết

Chỉ nhìn thấy con mắt nàng

Dục lạc ta tăng trưởng

Ham muốn lại dâng trào! Cho dù nàng đi đâu xa

Ta vẫn nhớ, vẫn hình dung

Cặp lông mi đen dài (dīgha-pakhume) Không gì ta yêu hơn

Ánh mắt tuyệt trần ấy.

Chàng thanh niên nói miên man, nói mê man ca tụng ánh mắt, con mắt, lông mi. Và có lẽ cậu ta cũng điên đảo, điên loạn, chết ngộp trong đôi mắt của vị nữ Ni. Nên nàng đưa ra những lời nhắc nhở:

Này hỡi chàng trai

Ngươi đã đi theo con đường xấu quấy

Ngươi lại ham muốn ta

Lại mong ước ta

Khi ta đã là con gái của đức Phật

Con gái đích thực của đấng Giác Ngộ

Sao ngươi không đi tìm

Những cô gái khác trên thế gian Thế là ngươi đã đi vào tà đạo Tà đạo thì nguy hiểm

Vì phủ đầy chông gai Ngươi không sợ hãi ư? Chánh đạo thì vững chắc Thẳng tắp và an toàn Nhưng ngươi lại bỏ qua

Ngươi muốn tìm mặt trăng mà chơi

Ngươi muốn nhảy qua núi Mê-ru

Đấy là cái cách mà ngươi Do điên loạn và ngu ngốc Muốn tìm đến ta đó!

Nhà ngươi có biết không

Trên đời này, cõi trời

Bất kỳ thế giới nào

Ta không còn ước muốn

Ta không thích tham ái

Dẫu chúng là đối tượng nào

Khi thánh đạo khởi lên

Sẽ tiêu diệt cả thảy Giết hại tận gốc rễ Cả dây leo, tua uốn!

Ta muốn như vậy đó! Giống như ngọn lửa hừng Nhảy khỏi đống than đỏ Chỉ còn lại tàn tro

Ta muốn như vậy đó! Tựa như bát thuốc độc Bị ngọn lửa thiêu đốt Khô cạn chẳng còn gì Khi thánh đạo khởi lên Chúng sẽ bị tống khứ Chúng sẽ bị hủy diệt

Ta muốn như vậy đó! Và này, hỡi chàng trai

Có thể có nữ nhân

Dầu xuất gia theo Phật Nhưng không học giáo pháp Không hành theo giáo pháp Không thấy rõ ngũ uẩn Không am hiểu thấu đáo Không quan sát kỹ càng

Bị ái tham chi phối

Bị dục lạc chi phối

Thì ngươi hãy quyến rũ Hãy cám dỗ người ấy Hãy mê hoặc người ấy Làm hại được người ấy! Còn ta thì sao nào

Ta đã có học tập

Ta đã có thực hành Ta lại khéo quan sát Thấy rõ nhân và quả

Nếu ngươi tìm cách quyến rũ ta Thì ngươi chỉ chuốc lấy sầu khổ Cả bây giờ và cả tương lai!

Là con gái của đức Phật

Là con gái của đức Chánh Đẳng Giác

Ta thường trực chánh niệm Ta thường trực tỉnh giác Thấy rõ trò múa rối

Của tưởng tri và ảo vọng

Thấy mắng nhiếc và khen thưởng

Hoặc lăng nhục, kính trọng

Thấy hạnh phúc và đau khổ

Hoặc khoái lạc, khó chịu

Chỉ là cặp phạm trù tương đãi

Hữu vi và vô thường Là bóng chớp, bọt nổi Trong ba cõi, bốn loài Là cấu uế, lậu hoặc Đều sầu bi, ưu não

Nơi những sanh hữu ấy Thật chúng chẳng có gì (sabbasmiṃ yeva)

Cũng chẳng có điều gì

(sabbatth’eva)

Để tâm ta dính mắc Để tâm ta chấp thủ Ta là đệ tử Ni

Con gái đức Thiện Thệ Ta đã dấn thân bước Ta đang di chuyển theo

Trên đường đạo tám ngành (magga’aṭṭhaṅgika-yāna-yāyini) Mũi tên đã được rút ra (uddhaṭa-sallā)

Vô bệnh, vô tỳ vết

Tâm tràn đầy an hỷ

Nơi trú xứ thanh tịnh

Và này chàng thanh niên

Ngươi bảo ta là búp bê vàng chói

Búp bê ấy là gì nào

Mà khéo tô, khéo vẽ

Khéo sơn quét, điểm trang Những con rối bằng gỗ (dāruka-pillakāni)

Có những khúc cây được cột vào

Bởi những sợi dây kết buộc

Cũng có tay, có chân Có thân thể, mặt mũi Thế rồi, những vũ nữ Được kéo vào, thả ra Nó nhảy múa, lắc lư

Nhiều điệu dáng khác nhau

Tất là được hình thành

Do sự kết hợp ấy

Bây giờ, này chàng trai Nếu gỗ được tháo rời Dây que ấy được rút Nếu cây hết kết buộc Nối kết bị loại bỏ

Búp bê sẽ không còn Múa rối rồi cũng dứt Chẳng còn gì nữa cả

Vậy ngươi say đắm ở chỗ nào

Thân ta đây cũng vậy Do bốn đại kết hợp Đến khi chúng rã tan

Chẳng còn gì nữa cả

Vậy ngươi say đắm ở chỗ nào? Ngươi bảo ta là tiên nữ nhà trời Là do ngươi tự vẽ

Do tâm ý say đắm Do tâm ý mê tưởng Chỉ là hình vẽ thôi

Như hình vẽ trên tường Nó giống như ảo mộng Nó giống như ảo giác Nó giống như ảo thuật

Như cây vàng trong mộng

Mù lòa ngươi chạy theo

Cái trống không, không thực

Chẳng có gì ở đấy cả! Ngươi tán dương ta đẹp Mắt gà mái, mắt nai Cũng do ngươi vẽ ra

Vẽ ra và tưởng tượng

Đôi mắt ta ấy à! Chỉ là cục bi tròn

Đặt vào trong hốc mắt Một lỗ trống bộng cây Nó rỉ ra nước mắt

Nó tiết ra cứt ghèn

Dơ uế và hôi hám

Thế mà này, chàng trai

Ngươi lại khen đôi mắt

Ngươi lại si đôi mắt

Nhưng đối với ta

Do nó ngươi mê cuồng Do nó ngươi say đắm Vậy thì đối với ta

Nó sinh ra tội lỗi Giờ ta sẽ cho ngươi Con mắt ‘tuyệt vời’ ấy!

Nói thế xong, nữ Ni phạm hạnh, với tâm không chấp trước, với tâm rất thản nhiên, bóc một con mắt đẹp, trao cho chàng thanh niên. Và nói:

Hãy cầm lấy

Con mắt ô uế này

Đi đâu cho khuất mắt!

Chàng trai du đãng thấy vậy, toát mồ hôi, kinh hoàng. Thân tâm đều bủn rủn. Khi ấy tham liền diệt. Hắn khẩn cầu xin lỗi:

Mong rằng Phạm hạnh Ni

Được an ổn trở lại

Ta sẽ không còn dám Xâm phạm thế này nữa Tội lỗi ta đã làm

Chẳng khác ôm lửa hừng

Như thể nắm rắn độc

Ta sẽ bị quả báo

Mong người hãy tha thứ!